Na zdjęciach od lewej: Pałac w Ciechanowicach 2.Wieściszowice - kościół 3.Trzcińsko widziane ze szczytu Sokolika 4. Pisarzowice – kościół 5. Czarnów – dawne schronisko 6. Raszów – kościół
Miejscowości
Bukowiec
Wieś wśród Wzgórz Karpnickich między Krogulcem a Kostrzycą. W dokumentach wzmiankowana w początkach XIV w. Swą urodą zwróciła na siebie uwagę arystokraty i przedstawiciela pruskiego dworu królewskiego, ministra górnictwa, humanisty, przyjaciela Goethego – hrabiego Fryderyka Wilhelma von Redena, który kupił ją na siedzibę. Zgodnie z ówczesną romantyczną potrzebą łączenia się z naturą pałac stał się częścią wsi a wieś częścią rozległego parku – ogrodu. Do naszych czasów zachował się pałac, stylowe budynki wielkiego folwarku, na okolicznych wzgórzach romantyczne ruiny belwederu, opactwa i wieży widokowej. Przywiezioną z Anglii ideę kształtowania krajobrazu hrabia von Reden w Bukowcu ucieleśnił jako pierwszy na Śląsku. Pięknu towarzyszyły wysokie korzyści z nowocześnie prowadzonego gospodarstwa rolnego – liczne łąki i 54 stawy rybne. Pałac zbudowany jako dwór obronny w XVI w. swą obecną klasycystyczną postać otrzymał w 1800r. Wewnątrz resztki dawnej świetności. Przed pałacem z parku pozostało nieco starych drzew i zarośnięte stawy. Kilka kroków za kościołem parafialnym przy samej asfaltowej drodze krzyż pokutny z wyrytą włócznią.
Dojazd autobusem PKS z Jeleniej Góry.
Ciechanowice
Wieś w górnej części przełomu doliny Bobru, między Górami Ołowianymi od północy a Rudawami Janowickimi od południa, między Miedzianką a Ciechanowicami. W dokumentach pisanych występuje na początku XIII w. W Miedziance i okolicach od XVI do XVIII w. wydobywa się rudy miedzi, ołowiu i srebra. Kościół z XIV w., przebudowany w XVI w., w którym renesansowe galerie i polichromie nad prezbiterium, manierystyczny ołtarz, chrzcielnica i ambona z początku XVII w. Także liczne płyty nagrobne i epitafia. Drugim zabytkiem jest renesansowy zamek, później przebudowywany na pałac. Z Ciechanowice nieoznakowana ale przepiękna droga przełomem Bobru w stronę Janowic Wielkich. Ciechanowice to dobre miejsce wypadowe w Góry Ołowiane. We wsi stacja kolejowa, na której stają niektóre pociągi linii Jelenia Góra – Wrocław. Dojeżdżają tu także autobusy PKS.
Czarnów
Wieś położna na wysokości 620-720m w dolinie Żywicy, między Skalnikiem od północy a Wilkowyją od południa z rozrzuconymi zabudowaniami. Od XVIII do początku XX w. górnictwo rud arsenu, cynku, ołowiu, antymonu a nawet złota. We wsi od 1981r. otwarty dla wszystkich Ośrodek Towarzystwa Świadomości Kryszny prowadzący rolne gospodarstwo biodynamiczne. Przez miejscowość przebiega Stary Trakt Kamiennogórski.
Gruszków
Wieś malowniczo położona w dolinie Gruszkówki, między Strużnicą a Wojkowem, zasłonięta od południa, wschodu i zachodu przez masywy gór. Notowana w dokumentach w XVIII w. Blisko stąd na Przełęcz pod Średnicą, skąd wspaniała panorama Rudaw Janowickich. Do Gruszkowa dojechać można autobusem PKS z Jeleniej Góry.
Janowice Wielkie
Duża wieś będąca siedzibą gminy, położona w większości na lewym brzegu Bobru na skraju Rudaw Janowickich. Pierwsze wzmianki o wsi w XIV w. Swój rozwój Janowice opierały na przerobie rud z pobliskich kopalń w Miedziance i Górach Ołowianych. W XVII w. powstała papiernia. Ciekawym zabytkiem jest renesansowy pałac z początku XVII w. z barokowym skrzydłem (obecnie mieści się tutaj DPS) i 300-letnim parkiem. Niedaleko pałacu gotycki kościół z XV w. otoczony kamiennym murem. Interesujące płyty nagrobne z XVI – XVIII w. w murze kościoła. Wewnątrz XVI – wieczny drewniany ołtarz – tryptyk w stylu gotyckim i kamienne sakramentarium oraz chrzcielnica. Na wieży XV – wieczny spiżowy dzwon, w szczycie kościoła Wniebowzięcia NMP – krzyż pokutny. Janowice są punktem wypadowym w Rudawy Janowickie, Góry Sokole, przełom Bobru w stronę Ciechanowic i Góry Ołowiane. Jest tu stacja kolejowa na trasie Wrocław – Jelenia Góra, na której zatrzymuje się większość pociągów.
Karpniki
Duża wieś, malowniczo położona w dolinie Karpnickiego Potoku u południowego podnóża Gór Sokolich, wymieniana już w XIV w. W wieku XIX należała do brata króla Prus – Wilhelma Hohenzollerna. Rodzina królewska przyjeżdżając tu na letnisko zamieszkiwała XIII – wieczny zamek, przebudowany na pałac. Obejrzeć można ciekawy trakt bramny, wewnątrz kaplica z wykuszem i marmurowe kominki w wielkiej Sali i bibliotece. Obecnie własność prywatna.
We wsi, także w parku, drugi pałac, tzw. „willa pani Achinger” – eklektyczny budynek w stylu neorenesansowym i tyrolskim, zbudowany w 1875r. jako luksusowy dom wypoczynkowy. Kościół postawiony w XIII w. przez księcia piastowskiego Henryka Brodatego na prośbę jego małżonki Jadwigi, wielokrotnie przerabiany. Zachowały się liczne pamiątki: gotycka rzeźba Madonny na półksiężycu, gotycki maszkaron na zewnętrznej północnej ścianie, zakrystia ze sklepieniami.
Kostrzyca
Wieś w dolinie Jedlicy, łącząca się na północy z Mysłakowicami, na południu z Kowarami. W ostatnich latach powstał tu IV na świecie Bank Genów Leśnictw. Połączenie autobusem PKS z Jelenią Górą.
Krogulec
Mała wieś wśród Wzgórz Karpnickich w dolinie potoku Łupia między Bukowcem a Karpnikami. Wzmiankowana już na początku XV w. Powstające tu ostatnio stawy hodowlane łączą się ze stawami karpnickimi.
Dojazd autobusem PKS z Jeleniej Góry.
Leszczyniec
Wieś w dolinie Wilczyńca i jego ujścia do Świdnika, między Ogorzelcem a Czarnowem na północ i Szarocinem na wschód. Wzmiankowana w XIV w. Dwa stare kościoły – katolicki z XVI w. i protestancki z XVIII w. Stary cis – pomnik przyrody. Ruina starego, nieczynnego wapiennika w górnej części doliny Wilczyńca. Wieś jest znakomitym punktem wypadowym w południową część Rudaw Janowickich.
Dojechać tu można autobusem PKS relacji Jelenia Góra – Kamienna Góra.
Łomnica
Wieś łańcuchowa w dolinie potoku Łomnica, między Mysłakowicami a Wojanowem. Pierwsze zapisy o niej pochodzą z początku XIV w. We wsi kościół z XIV w. z późniejszymi zmianami. Najcenniejsze wyposażenie to gotycki kamienny stolik z XV w., XVII – wieczna chrzcielnica z piaskowca z barokową przykrywą. Interesujące również liczne historyczne epitafia miejscowych rodów właścicieli wsi. Przed basztą XVIII – wieczna kamienna figura Jana Nepomucena. Na końcu wsi, przy skrzyżowaniu dróg z Jeleniej Góry, Wojanowa i Karpnik, stoi barokowy pałac zbudowany w pierwszej połowie XVIII w. Obecnie działa jako restauracja i hotel obok stojący tzw. „dom wdowy” pod nazwą „Pałac Łomnica”. Pałac został zaprojektowany przez szwedzkiego architekta Marcina Franza. Za pałacem piękny stary park w stylu angielskim.
Do Łomnicy można dojechać autobusem miejskim nr 3 z Jeleniej Góry lub autobusem PKS na trasie Jelenia Góra – Karpniki.
Marciszów
Długa wieś, siedziba gminy, położona w dolinie Bobru, w Kotlinie Marciszowskiej, w sąsiedztwie Rudaw Janowickich, między Ciechanowicami a Kamienną Górą. Wzmiankowana w początku XIV w. Rozwinęło się tu tkactwo, najpierw ręczne, później przemysłowe. Kościół z XIV w., później przebudowywany, w którym ciekawy portal u wejścia do zakrystii, wewnątrz kamienny gotycki stół ołtarza, sakramentarium z piaskowca z kratą, wsporniki sklepienia, renesansowe epitafia. Drugi, poewangelicki kościół z XIX w. z ciekawym wyposażeniem.
Marciszów jest dobrym punktem wypadowym w Rudawy Janowickie. Ważny węzeł kolejowy, ale dojechać można także autobusem PKS z Kamiennej Góry.
Miedzianka
Wieś na wyżynie w widłach przełomu Bobru od północy i doliny Miedzianego Potoku od południowego – zachodu, między Ciechanowicami a Janowicami Wielkimi. Pierwsze wzmianki pisemne z początku XIV w. świadczą o istnieniu kopalni rudy miedzi, później ołowiu i srebra. Już w r. 1519 otrzymała prawa miejskie. Górnictwo jako nieopłacalne upadło w XVIII w., choć podejmowano próby wydobycia, nawet po II wojnie światowej krótko wydobywano tu rudę uranową. Z zamku z XIV w., wielokrotnie burzonego i odbudowywanego, pozostały fundamenty i części murów obecnego domu mieszkalnego. Zachowany kościół poewangelicki pochodzi z początku XIX w., w którym liczne rzeźby barokowe, m.in. XV – wieczna „Madonna przy nadziei”. Przy drodze do Janowic Wielkich stał krzyż pokutny z napisem „memento”, odzyskany po próbie kradzieży, chwilowo nie udostępniany. Wiele obiektów historycznych i współczesnych zniszczonych zostało przez szkody górnicze i wyludnienie. Miedzianka praktycznie jest miejscowością wymarłą.
Dojechać tu można autobusem PKS z Jeleniej Góry.
Mniszków
Wieś łańcuchowa w dolinie Miedzianego Potoku, na zboczu Hutniczego Grzbietu, na północ od Miedzianki w środku wsi dwór z XVIII w. Nie dojeżdżają tu środki transportu. Drogi dojazdowe od strony Miedzianki i Janowic Wielkich.
Mysłakowice
Rozległa wieś w dolinie Łomnicy i Jedlicy między Jelenią Górą a Kowarami i Karpaczem rozciągnięta w obniżeniu, na zachód od Wzgórz Karpnickich. W roku 1816 nabył ją na swoją siedzibę osławiony zwycięstwami nad Napoleonem pruski feldmarszałek A.N. Gneisenau. Rozbudował istniejący tu pałac do swoich potrzeb. Przyjmował w nim nawet cara Rosji Mikołaja, który w 1830 r. bawił u króla Prus w karpnickim pałacu. Po śmierci feldmarszałka Gneisenau w 1832 r. Mysłakowice kupił król pruski Fryderyk Wilhelm III. Odtąd aż do abdykacji ostatniego cesarza niemieckiego Wilhelma II w 1918 r. Mysłakowice należały do panującej rodziny Hohenzollernów. Były wraz z Karpnikami królewską letnią rezydencją. Dzisiejszą postać pałac zawdzięcza mistrzowi pruskiego klasycyzmu – architektowi K.F. Schinklowi, który na zlecenie króla w latach 1842-44 nadał mu neogotycki styl. Charakterystyczna jest 8 – Kątna wieża, wieżyczki narożnikowe, sala balowa z wysokimi ozdobnymi kominami.
Na dziedzińcu przed pałacem stoi pomnik Fleidla – przywódcy Tyrolczyków, którzy za odmowę przyjęcia wiary katolickiej, wygnani zostali ze swej ziemi i osiedli w XIX w. Mysłakowicach. Przybyli tu Tyrolczycy przynieśli ze sobą swoją kulturę i tradycje. Wybudowali m.in. charakterystyczne drewniane domy tyrolskie z ozdobnymi balkonami. Klasyscystyczny kościół ufundowany został przez króla w r. 1840. Dwie kolumny wspierające portal kościelny pod wieżą pochodzą ze starożytnego miasta Pompeje we Włoszech. Król otrzymał je w darze od króla Neapolu. Pałac i kościół otacza stary park w stylu angielskim. W nim staw z dwoma wyspami i budynek w stylu tyrolskim.
Mieszkańcy okolic od lat uprawiali len i przędli go chałupniczymi metodami. W 1844 r. król zbudował w Mysłakowicach przędzalnię mechaniczną. Zakład pracuje do dziś, znacznie się rozrósł i unowocześnił.
Podczas II wojny światowej na terenie zakładu istniał obóz pracy. Niemcy przetrzymywali i zatrudniali tu kilkaset kobiet, dużą część z Polski.
Przy drodze Jelenia Góra – Karpacz krzyż pokutny z wyrytym mieczem.
Do Mysłakowic dojechać można autobusem z Jeleniej Góry.
Ogorzelec
Wieś w górnej części doliny Świdnika, poniżej Przełęczy Kowarskiej, na drodze między Kowarami a Kamienną Górą. Wzmiankowana już w XIII w. Znajduje się tu wylot tunelu kolejowego pod Przełęczą Kowarską, którą do niedawna kursował pociąg z Jeleniej Góry do Kamiennej Góry. Obecnie jest to bocznica tutejszych zakładów chemicznych i kamieniarskich. Stąd na Przełęcz Kowarską prowadzi obecnie nie używana tzw. „droga głodu”, przy której budowie za bochenek chleba dziennie pracowali w połowie XIX w. bezrobotni miejscowi tkacze.
Przechodzące przez Ogorzelec szlaki turystyczne prowadzą do Kowar i Jarkowic. Dojechać tu można autobusem PKS.
Pisarzowice
Wieś w dolinie Rędzińskiego potoku i Żywicy między Jagodą i Jaworową od zachodu a Szubieniczną od południowego wschodu. Na północy łączą się z Rędzinami. W dokumentach pisanych pojawia się w początku XIV w. Gotycki kościół z XVI w., później przebudowany. Ciekawe renesansowe i barokowe płyty nagrobne i portal. Wewnątrz gotycki tryptyk szafkowy i rzeźby świętych, renesansowa polichromowana ambona i galeria oraz chrzcielnica. W parku stary jesion 95,5 m w obwodzie, najgrubszy w województwie jeleniogórskim. Pisarzowice znajdują się na trasie Starego Traktu Kamiennogórskiego, który przed zbudowaniem drogi przez Przełęcz Kowarską łączył Kowary z Kamienną Górą przez Przełęcz pod Bobrzakiem i Czarnów.
Do Pisarzowic dojechać można autobusami PKS relacji Jelenia Góra – Kamienna Góra.
Raszów
Łańcuchowa wieś w dolinie Bystrka, w północno – zachodnim sąsiedztwie Kamiennej Góry. Wymieniana w dokumentach w XIII w. Kościół z XV w., przebudowany w XVIII w. Gotycki portal oraz wspornik i krata w oknie, drugi portal renesansowy, barokowy ołtarz, ambona, galeria z polichromią, witraże. W kościele kaplica – mauzoleum Schaffgotschów – z linii kamiennogórskiej – ze wspaniałymi renesansowym rzeźbami i płaskorzeźbami w kamieniu. Pałacyk z XVIII w. z pozostałością niewielkiego parku. Przy bocznej drodze krzyż pokutny.
W pobliżu szczyt Wielkiej Kopy (871m), skąd punkt widokowy na Kamienną Górę i część Rudaw Janowickich. Do Raszowa dojeżdża autobus PKS z Kamiennej Góry.
Rędziny
Śródgórska wieś w dolinie Rędzińskiego Potoku, położona na wysokości 560-790m, między masywami Bielca od zachodu a Wielkiej Kopy od wschodu, łącząca się od południa z Pisarzowicami. Wymieniane w dokumentach z XIV w. Obecny kościół zbudowany został w XVI w. na fundamentach romańskich z XIII w. Zachowane niektóre dawne elementy – ciekawe owalne sklepienie z renesansową polichromią, także polichromowane galerie, barokowa obudowa organów i dzwon. W pobliżu, powyżej przełęczy Rędzińskiej stał krzyż pokutny z wyrytym toporem, skradziony w 1997r.
Do Rędzin dojechać można autobusem PKS z Kamiennej Góry.
Strużnica
Mała wieś w dolinie Karpnickiego Potoku, między Karpnikami a Gruszkowem. Osłonięta z trzech stron Rudawami Janowickimi, otwarta na zachód. Powstała w początkach XX w. Można stąd wyruszyć na Starościńskie Skały i Skalny Most. Wzdłuż wsi przebiega żółty szlak turystyczny, który schodzi od niej z gór w górnej części (od strony Gruszkowa) i wraca w góry w części dolnej (od strony Karpnik). Dojeżdża tu autobus PKS z Jeleniej Góry.
Szarocin
Wieś w dolinie Świdnika między masywami Bukowej i Jaworowej od północy a Łyska i Łysuni od południa, na trasie między Ogorzelcem i Pisarzowicami. Wzmiankowana w XIII w. Wystawiony w XVII w. pałac, wielokrotnie przebudowywany, zachował się w dobrym stanie. Otacza go park z alejami lipowymi.
Krzyż pokutny na zboczu Łyska.
Przez wieś przechodzi szlak turystyczny im. M. Orłowicza. Dojechać tu można autobusem PKS relacji Jelenia Góra – Kamienna Góra.
Trzcińsko
Mała wieś między Janowicami Wielkimi a Wojanowem, malowniczo położona w dolinie Bobru u podnóża Gór Sokolich. Wzmiankowana od XV w. W XIX w. Karol Baedeker zbudował pałacyk, który zniszczony został po 1945 r. Pozostał park z kilkoma bardzo starymi drzewami. Uchował się drugi pałacyk – z XX w. (obecnie przedszkole) z parkiem krajobrazowym, w który wkomponowane zostały cztery stawy na różnych poziomach.
Wieś jest punktem wypadowym w Góry Sokole. Kilkaset metrów od niej Wrocławski Klub Wysokogórski założył swój stały ośrodek biwakowy, bazę dla ćwiczących na turniach skałkowców.
Trzcińsko ma stację kolejową na linii Wrocław – Jelenia Góra, gdzie zatrzymują się niektóre pociągi.
Wieściszowice
Wieś w zachodniej części Kotliny Marciszowskiej, w dolinie Mienicy, u stóp masywu Wołka od zachodu i Wielkiej Kopy od południa, na południowy – zachód od Marciszowa. Pierwsze wzmianki w połowie XIII w. Kościół z XVI w. (dziś kaplica cmentarna) później przebudowywany. Ciekawy renesansowy portal oraz barokowe epitafium z aniołkami. We wsi jest także kościół poewangelicki z XIX w.
Wojanów
Wieś położona między Trzcińskiem a Łomnicą w dolinie Bobru. Dokumenty mówią o jej istnieniu już w XIII w. W środku wsi pałac zbudowany jako zamek obronny w XVII w. W XIX w. nadano mu obecną postać angielskiego neogotyku, przebudowany na zlecenie ówczesnego właściciela, Fryderyka Wilhelma III – króla Prus – dla jego córki – królowej Niderlandów. Po wojnie znajdowała się tu stadnina koni. Obiekt wyposażony jest we wspaniałe cztery cylindryczne basteje i herby właścicieli w portalu wejściowym. Za pałacem obszerny angielski park ze starymi drzewami (kilkusetletnie dęby i lipy), łączący się przez Bóbr z parkiem sąsiedniego pałacu w Łomnicy. Przed pałacem barokowa oficyna dla służby z ciekawie umieszczonymi rzędami okien w spadzistym dachu.
Na drugim krańcu wsi po przeciwnej stronie Bobru, na wzgórzu nad brzegiem rzeki znajduje się drugi pałac, XIX – wieczny, neorenesansowy, postawiony na miejscu obrosłego w legendy zamku Boberstein, zburzonego w XVII w. Pałac o bardzo rozbudowanych ozdobach zewnętrznych (wieżyczki, wykusze, rzeźby) jest mocno zniszczony. Obecnie stopniowo odbudowywany przez prywatnego właściciela. Za pałacem czworobok ogromnych budynków gospodarczych z wieżycami w narożach.
Między pałacami, otoczony murem, stoi zabytkowy kościół. Jego część prezbiterialna zbudowana została w XIV w., reszta w XVI w. Przy murze kościoła stoją piękne płyty nagrobne właścicieli Wojanowa w strojach rycerskich z kilku wieków. Wewnątrz gotycka rzeźba pn. „Grupa ukrzyżowania”. Ciekawe barokowe ołtarze i ambona. W przybudówce, cynowa trumna z herbami rodów dolnośląskich. XV – wieczny tryptyk gotycki z tego kościoła znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie.
W Wojanowie jest stacja kolejowa relacji Wrocław – Jelenia Góra, na której zatrzymują się niektóre pociągi, ale dojechać tu można również autobusem miejskim z Jeleniej Góry.
Na zdjęciach od lewej:
1.Pałac w Ciechanowicach. 2. Kościół we Wieściszowicach. 3. Trzcińsko widziane z Sokolika. 4. Kościół w Pisarzowicach. 5. „Czartak” dawne schronisko, obecnie gospodarstwo agroturystyczne w Czarnowie. 6. Raszów – kościół.
Źródło: Mapa-Rudawy Janowickie; wyd. Plan; Jelenia Góra 1998r.
